باغ دولت‌آباد یزد؛ تلفیقی از معماری و هنر

باغ‌های ایرانی همیشه به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردشان بخشی از جاذبه گردشگری بوده‌اند. در تمام باغ‌های ایرانی یک الگوی واحد دیده می‌شود. ساخت باغ در کنار آب، دیوارهای بلند و ساخت عمارت ساختار و طراحی خاص باغ ایرانی را تشکیل می‌دهد. باغ دولت آباد یزد نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تمام این ویژگی‌ها را دارد.

باغ دولت‌آباد یزد در سال ۱۱۶۰هجری قمری در دوره افشاریه و زندیه در یزد ساخته شده است.این بنا از سه شاه‌نشین با درهای مشبک، اتاقک بادگیر، هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده است. شکل کلی بنا نیز به یک هشت‌ضلعی شباهت دارد. سقف قسمت میانی (هشتی) اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که کادربندی متفاوتی دارد.

بخش بیرونی محل استقرار کاروان‌ها و رسیدگی به امور حکومتی است. این بخش شامل جلوخان و سردر، تالار آیینه، عمارت تهرانی، دو بازارچه، آب انبار دو دهانه و عمارت باغ بهشت آیین است.

جالب‌ترین بنا این مجموعه را عمارت هشتی، پنج حوض مرمر و بادگیر تشکیل می‌دهد که تلفیق جریان آب و هوا به زیباترین شکل در آن صورت گرفته است.

بادگیر باغ دولت‌آباد یزد با ارتفاع نزدیک به 34 متر بلندترین بادگیر خشتی جهان شناخته شده است. از دیگر خصوصیات این بادگیر هشت‌ضلعی بودن آن است که باعث می‌شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر، در زیر این بادگیر حوضی قرار دارد که وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را در داخل بنا ایجاد می‌کند.

 در ساخت این بنا از آجر، خشت و در نمای خارجی اندود های سیگل گچ، ریگ و سنگ مرمر استفاده شده است. در داخل به غیر از زیر بادگیر که با سنگ مرمر مفروش شده، بقیه کف‌ها با آجر به صورت گل و موج پوشیده شده است.

هنوز در بعضی درها و مشبک‌ها گره چینی از چوپ چنار با شیشه‌های رنگی بسیار زیبای قدیمی در ساختمان دیده می‌شود. گنبد و کلاه فرنگی روی هشتی قسمتی از بادگیر و درهای در سال های اخیر بازسازی و مرمت شده است.

عمارت حرمخانه این بنا در گوشه شرقی باغ قرار گرفته و دارای فضاهای بسته مناسب با نور کافی و چهار اتاق قرینه پشت سرهم است که قسمت جلو آن‌ها یک جفت ایوان قرار دارد.

عمارت تالار آیینه سر در اصلی باغ دولت آباد نیز در سه طبقه با اتاق‌های متعدد و یک تالار بزرگ با نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها و کنده‌کاری‌های منحصربه‌فرد تزئین شده است. عمارت باغ بهشت آیین باغ هم دارای محوطه‌سازی خاص با سنگ فرش‌‎ها و هره‌های آجری با ابعاد بزرگ است.

اصطبل این بنا در پشت عمارت حرمخانه واقع شده و دارای دو راه ورودی یکی از داخل و دیگری از خارج باغ همراه با حیاط مربع است.

عمارت مستخدمین در شرق عمارت بادگیر واقع شده که شامل انبار، آشپزخانه، چند اتاق کم عمق با دهانه‌های کوچک است، که به قسمت مستخدمین معروف است.

 باغ دولت‌آباد در سال۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. نام این باغ در کنار هشت باغ ایرانی دیگر در میراث جهانی توسط یونسکو به ثبت رسیده است.